ایران چگونه بازی هسته‌ای را از انحصار غرب خارج می‌کند؟

در قلب غرب آسیا، جایی که سیاست و قدرت در هم تنیده‌اند، ایران بار دیگر در مذاکراتی حساس با آمریکا در عمان و سپس در رم پای میز گفت‌و‌گو نشست. آوریل ۲۰۲۵، صحنه‌ای است که دیپلمات‌های ایرانی با هوشمندی و اقتدار، در برابر زیاده‌خواهی‌های غرب ایستاده‌اند تا از حقوق ایران دفاع کنند. مکانیزم ماشه، تحریم‌ها و فشار‌های موشکی، ابزار‌هایی هستند که غرب برای مهار ایران به کار گرفته، اما تهران با تکیه بر منافع خود، راه خود را برای حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی هموار می‌کند. این گزارش، روایتی است از نبرد دیپلماتیک ایران برای احقاق حقوق اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود در برابر اروپا و آمریکا.

نشست‌های عمان و رم: میانجی‌گری عمان و دخالت‌های اروپایی

نخستین جرقه‌های مذاکرات هسته‌ای در آپریل ۲۰۲۵ در مسقط، پایتخت عمان، زده شد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با تیمی از دیپلمات‌های کارکشته، در برابر استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، قرار گرفت. عمان، با سابقه‌ای درخشان در میانجی‌گری، فضایی آرام برای این گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم فراهم کرد. اما سایه سنگین اروپا بر این مذاکرات مشهود بود. در ابتدا، شایعاتی درباره انتقال دور دوم مذاکرات به رم مطرح شد، پیشنهادی که به نظر می‌رسید از سوی اروپایی‌ها (فرانسه، آلمان و بریتانیا) برای دخالت بیشتر در فرآیند مطرح شده بود. ایران با قاطعیت این پیشنهاد را رد کرد و اصرار داشت که عمان، به عنوان میانجی بی‌طرف، میزبان باقی بماند. این دخالت‌های اروپایی، که گاه با فشار برای تشدید تحریم‌ها همراه بود، نشان‌دهنده تلاش اروپایی‌ها برای حفظ نفوذ خود در مذاکرات است. اروپایی‌ها که خود بخشی از توافق برجام بودند، در سال‌های اخیر به جای عمل به تعهداتشان، همسو با آمریکا به اعمال تحریم‌های جدید روی آورده‌اند. این رفتار، نه تنها اعتماد ایران را خدشه‌دار کرده، بلکه نشان‌دهنده ناتوانی اروپا در ایفای نقش مستقل در برابر فشار‌های واشنگتن است.

روند مذاکرات آپریل ۲۰۲۵: گامی به جلو، اما با موانع

هر دو طرف دور نخست مذاکرات را "سازنده" توصیف کردند. دور دوم نیز برای ۱۹ آوریل برنامه‌ریزی شد، با هدف نزدیک‌تر شدن به چارچوبی برای توافق. ایران در این مذاکرات بر حفظ حقوق هسته‌ای خود و رفع کامل تحریم‌ها تأکید کرد، در حالی که آمریکا خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم بود، خواسته‌ای که ایران آن را غیرواقعی و فراتر از چارچوب برجام می‌داند. نتیجه این دو دور، توافقی برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها بود، اما اختلافات عمیق همچنان پابرجاست. ایران با هوشمندی، مذاکرات را به سمتی هدایت کرد که نشان‌دهنده جدیت و انعطافش باشد، اما بدون تسلیم در برابر فشارها. این رویکرد، به گفته عراقچی، فرصتی برای "دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل" فراهم کرده است. به نظر می‌رسد اروپایی‌ها همواره به دنبال بازی کردن برگ مکانیزم ماشه (اسنپ بک) برای فشار بر ایران هستند تا ایران را از مذاکرات عمدتا اقتصادی خود دور کنند.

مکانیزم ماشه: ابزار فشار غرب و واقعیت تحریم‌ها

مکانیزم ماشه که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شده، شمشیر داموکلسی (کنایه از یک تهدید دائمی) است که غرب بر سر ایران آویزان کرده است. این مکانیزم به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در صورت "نقض اساسی" تعهدات توسط ایران، تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند. با نزدیک شدن به اکتبر ۲۰۲۵، مهلت نهایی این مکانیزم، اروپایی‌ها و رسانه‌های غربی تلاش کرده‌اند این موضوع را به ابزاری برای فشار روانی- رسانه‌ای و سیاسی تبدیل کنند. گزارش‌هایی از گاردین و واشنگتن‌پست نشان می‌دهد که تروئیکای اروپایی (آلمان، انگلستان و فرانسه) تهدید کرده‌اند در صورت عدم توافق جدید، ممکن است ماشه را بکشند. اما این تهدیدات، بیش از آنکه واقعی باشند، به نظر می‌رسد بخشی از جنگ روانی برای تضعیف موضع ایران است. ایران بار‌ها اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و به تعهدات خود در صورت رفع تحریم‌ها پایبند خواهد ماند. غرب، به‌ویژه آمریکا، اما به تعهدات خود عمل نکرده و از رفع کامل تحریم‌ها سر باز زده است. آمریکا به صورت یک طرفه از برجام خارج شد و توافقی جامع مشترک بین ایران و کشور‌های اروپایی و آمریکا را پاره کرد! شاید نیاز باشد نگاهی به گذشته داشته باشیم و تحریم‌های اولیه و ثانویه را با هم مرور کنیم. به طور کلی تحریم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

تحریم‌های اولیه: محدودیت‌هایی که مستقیماً توسط آمریکا علیه افراد و نهاد‌های ایرانی اعمال می‌شود و شامل مسائل هسته‌ای و غیرنظامی است.

تحریم‌های ثانویه: تحریم‌هایی که شرکت‌های غیرآمریکایی را از همکاری با ایران منع می‌کند و تأثیر گسترده‌تری بر اقتصاد جهانی ایران دارد.

مذاکرات برجام عمدتاً بر رفع تحریم‌های ثانویه متمرکز بود، اما آمریکا حتی در این زمینه نیز به تعهداتش پایبند نماند. این عدم تعهد، ایران را وادار کرد تا گام‌هایی در راستای کاهش تعهدات هسته‌ای خود بردارد، اقدامی که کاملاً در چارچوب حقوقش در برجام بود.

تمرکز غرب بر هسته‌ای و موشکی، نه اقتصاد

غرب، به‌ویژه آمریکا و تروئیکای اروپایی، در مذاکرات اخیر تلاش کرده‌اند تمرکز را از مسائل اقتصادی به موضوعات هسته‌ای و موشکی معطوف کنند. این استراتژی که در اظهارات ویتکاف و تهدیدات ترامپ در دور اول مبنی بر "توقف کامل برنامه هسته‌ای" مشهود است، نشان‌دهنده تمایل آنها به دور زدن نیاز‌های اقتصادی ایران است. ایران، اما با تأکید بر اینکه برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز است، این فشار‌ها را رد کرده و اعلام کرده که هرگونه توافق باید شامل رفع تحریم‌ها باشد. به گفته مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، "بدون رفع تهدیدات و فشارها، امکان توافق وجود ندارد. " این موضع نشان‌دهنده هوشیاری ایران در برابر تلاش‌های غرب برای محدود کردن گفت‌و‌گو‌ها به مسائل فنی و نادیده گرفتن تبعات اقتصادی تحریم‌ها است. غرب با اشاره مستمر به مکانیزم ماشه و مسائل موشکی، سعی دارد ایران را در موضع ضعف قرار دهد، اما ایران با تکیه بر توان دیپلماتیک، احتمالا توانایی این را دارد که بازی را به نفع خود هدایت کند. مذاکرات عمان نشان داد که ایران نه تنها در برابر فشار‌ها تسلیم نمی‌شود، بلکه با منطق و استدلال، حقوق خود را به جهانیان یادآوری می‌کند.

نتیجه‌گیری

مذاکرات عمان و رم در آپریل، صحنه‌ای بود که ایران بار دیگر توان دیپلماتیک خود را به نمایش گذاشت. در برابر فشار‌های غرب، از دخالت‌های اروپایی گرفته تا تهدیدات مکانیزم ماشه، ایران با هوشمندی و صبر، مسیری را دنبال می‌کند که هم حقوق هسته‌ای‌اش را حفظ کند و هم راه را برای رفع تحریم‌های اقتصادی هموار سازد.