سیاست های آمریکا در عراق پس از تشکیل دولت السودانی

هر چند سیاست های آمریکا در عراق در مرحله پس از سقوط رژیم صدام دارای فراز و نشیب بوده است، اما شاه بیت اصلی این سیاست ها حفظ سیطره بر عراق و دور نگاه داشتن آن از محور مقاومت و به ویژه نفوذ جمهوری اسلامی ایران بوده و هست.

بنا بر این ظهور دولت جدید «محمد شیاع السودانی» که عمدتاً برخاسته از اجماع گروه های همسو با ایران بوده خوشایند واشنگتن نیست. البته وزارت امور خارجه آمریکا به السودانی، نخست‌ وزیر عراق به خاطر کسب رای اعتماد نمایندگان پارلمان تبریک گفت و تاکید کرد واشنگتن آماده همکاری با دولت جدید برای بهبود خدمات‌ رسانی به مردم عراق و تضمین عراقی امن، باثبات و دارای حاکمیت طبق چارچوب همکاری راهبردی است.

همچنین «آلینا رومانوسکی»، سفیر آمریکا در بغداد ضمن تبریک انتخاب دولت جدید عراق بر آمادگی برای همکاری با عراق در مرحله حساس کنونی تأکید کرد و افزود که شراکت عراق و آمریکا در تمایل متقابل به تحقق عراق دموکراتیک برخوردار از حاکمیت و امنیت و ثبات ریشه دارد.

نکته قابل توجه آن است که «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا بعد از انتخاب عبداللطیف شریف به عنوان رئیس جمهور جدید عراق به او تبریک گفت، اما واکنشی به نخست ‌وزیری السودانی نشان نداد. این رفتار بایدن را می توان به عنوان نارضایتی آمریکا از نخست وزیر جدید عراق تفسیر کرد.

آمریکایی‌ ها السودانی را یک شخصیت نزدیک به مقاومت و ایران می ‌دانند که می ‌تواند برای پروژه‌ های واشنگتن در عراق چالش‌ آفرین باشد. بر همین اساس احتمال اینکه ایالات متحده از طریق عوامل خود به دنبال سنگ ‌اندازی در مسیر دولت آینده عراق باشد وجود دارد.

در این راستا متحدان آمریکا تلاش خواهند کرد دولت السودانی را ناکارآمد کنند و چه بسا با زمینه سازی انتخابات زودهنگام به مهره مورد نظر خود در عراق دست یابند. چنین سیاستی را در حمایت و بلکه برنامه ریزی آمریکا و عوامل داخلی اش در اعتراضات اکتبر 2019 (جنبش تشرین) که منجر به برکناری عادل عبدالمهدی نخست وزیر وقت عراق شد به وضوح می توان مشاهده کرد.

طبق سند راهبردی امنیت ملی آمریکا که در اکتبر 2022 منتشر شد، عراق همانند گذشته جزء اولویت های کاخ سفید نیست، اما نکته مهمی که در این سند مورد تاکید قرار گرفته ضرورت مقابله با تهدید یا نفوذ ایران در منطقه و به ویژه عراق می باشد.

این گزاره بدان معناست که دولت بایدن پرونده عراق را از زوایه نفوذ ایران همچنان دنبال کرده و سیاست کلان خود را معطوف به دور کردن بغداد از تهران و محور مقاومت تعریف کرده است.

بااین حال برخی ناظران بر این باورند که دولت بایدن بر خلاف دولت های پیشین آمریکا تمایلی به رویارویی مستقیم با ایران یا محور مقاومت در عراق ندارد، بلکه تلاش دارد با تقویت روابط با دولت عراق و پیشبرد توافق راهبردی بین دو کشور به نحوی ایران را دچار انزوا نماید.[1]

موضوع دیگری که نگرانی واشنگتن را نسبت به عراق برانگیخته همکاری راهبردی بغداد با چین است. در حال حاضر چین از بزرگ ترین وارد کنندگان نفت از عراق است و حجم مبادلات تجاری سالانه میان این دو کشور به 30 میلیارد دلار می رسد. مدتی پیش نخست وزیر عراق، سفری به عربستان سعودی برای شرکت در نشست کشورهای عربی با چین داشت؛ اما در فضای عراق بیشتر از این که موضوع سفر به عربستان سعودی مطرح باشد، موضوع گسترش روابط با چین و استفاده از این سفر در این جهت مورد تاکید قرار گرفت.

دولت السودانی و نیروهای نزدیک به محور مقاومت در عراق خواهان گسترش همه جانبه روابط با چین برای کاهش نفوذ آمریکا هستند. اما در مقابل نیروهایی که با این محور اندکی یا به طور کامل زاویه دارند، خواهان نگاه به شرق فقط در سطح اقتصادی هستند. از همین رو السودانی به رغم این که منتخب همین احزاب و در جبهه آنان است، اما تلاش دارد که این چالش را در نظر بگیرد و همزمان مناسبات دولت خود را با واشنگتن حفظ کند. شاید به همین دلیل است که در همین مدت کوتاه بیش از شش بار با سفیر آمریکا در عراق دیدار داشته است و به این نکته توجه دارد که در مسیر گسترش روابط با چین و نگاه به سوى شرق، آمریکا را از خود خشمگین نکند.

در واقع سیاست توازن از سوی بغداد که البته در دولت پیشین (دولت مصطفی الکاظمی) هم در پیش گرفته شده بود، این امکان را به عراق می دهد که همزمان روابط خود را با شرق و غرب تحکیم نموده و در عین حال ضمن حفظ رابطه با آمریکا و کشورهای عربی، مناسبات خود را با همسایه شرقی (جمهوری اسلامی ایران) به عنوان یک اولویت راهبردی در ابعاد مختلف توسعه بخشد.

از نگاه برخی تحلیلگران آمریکا سیاست های خود را نسبت به دولت جدید عراق در سه جهت کلی ساماندهی خواهد کرد:

1) تلاش برای تقویت نقش آمریکا در عراق از طریق حمایت ظاهری از دولت جدید این کشور به منظور جلوگیری از گرایش حداکثری بغداد به سمت تهران؛

2) تلاش برای حفظ عراق به عنوان یکی از تولیدگنندگان و صادرکنندگان انرژی به منظور کنترل بازار و حفظ قیمت ها؛

3) تداوم کمک های امنیتی و اقتصادی به عراق جهت جلب اعتماد دولت جدید این کشور و زمینه سازی برای اجرای توافق راهبردی بین بغداد و واشنگتن؛[2]

در مجموع می توان گفت هر چند ظهور دولت محمد شیاع السودانی برای آمریکا نگران کننده است و تلاش هایی از سوی عوامل آمریکا در عراق جهت مانع تراشی و ناکارآمدسازی این دولت در دست اقدام است؛ اما سیاست کلی کاخ سفید تقابل مستقیم با دولت جدید نیست، بلکه سعی دارد از طریق تقویت روابط با دولت السودانی عراق را از ایران و محور مقاومت دور سازد و در عین حال مانع تقویت مناسبات راهبردی بغداد با پکن شود.

در مقابل، به نظر می رسد دولت السودانی هر چند تقویت روابط با ایران و چین را به عنوان اولویت های راهبردی خود می داند، اما از سوی دیگر تمایلی به تنش با آمریکا و متحدان عرب آن در منطقه ندارد و سعی خواهد کرد در چهارچوب سیاست توازن، مناسبات با همه اطراف را دنبال کند. 

پی نوشت:

[1] حكومة السوداني والتوجّه الأميركي الجديد نحو العراق 

https://www.alhurra.com/different-angle/2022/11/06

[2] بغداد ـ واشنطن.. المسار المعقد في حكومة السوداني

https://trendsresearch.org/ar/insight