خیز نرم پکن برای رواج پترویوآن

یکی از عوامل مهم در افزایش نفوذ اقتصادی ایالات متحده تاثیرگذاری دلار بعنوان ارز اصلی ذخیره جهانی است. البته مهمترین تاثیر آن پرداخت مبادلات نفتی به دلار یا اصطلاحا پترودلار بوده که در سال‌های اخیر برخی از کشورها از جمله چین در پی جایگزینی آن و رواج پترویوآن است. هرچند جایگزینی یوآن با دلار در مبادلات نفتی دشوار و حتی پیچیده است اما پکن قصد دارد این مسیر را آغاز کند. باید توجه داشت که نزدیک به ۸۰ درصد تجارت در بازار جهانی نفت همچنان به دلار آمریکا قیمت گذاری می‌شود.

به طور خلاصه، در سال ۱۹۷۱، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، ریچارد نیکسون، ایالات متحده را از سیستم استاندارد طلا بیرون کشید. سه سال بعد، پس از شوک نفتی سال ۱۹۷۳، واشنگتن به وزیر نفت عربستان، شیخ یمانی، پیشنهاد داد: ما نفت شما را به دلار آمریکا می‌خریم و در مقابل شما اوراق خزانه‌داری ما را می‌‍خرید.  از آن زمان، «دلار نفتی» ارز ذخیره جهانی پیش‌فرض و ستون اصلی هژمونی ایالات متحده بوده و همه کشورها را ملزم به خرید دلار برای خرید نفت کرده است. در واقع، در این دوره جدید، استاندارد نفت خام جایگزین استاندارد طلا شد. از آنجایی که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت در ازای ثروت نفت خام خود از ارزهای بادآورده‌ای برخوردار بودند، همان صدها میلیارد دلار نفت به شکل سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه خزانه‌داری آمریکا به بازارهای مالی ایالات متحده بازگردانده شد، فرآیندی که به بازیافت دلارهای نفتی معروف است و ایالات متحده را قادر ساخت تا کسری بودجه عظیم خود را حفظ کند.

 پترویوآن از خلیج فارس کلید خورد

«پروژه پترویوان» از سال ۲۰۰۹ در حال انجام است، و پکن با تمام توان برای راه‌اندازی تجارت نفت به یوان آماده شود. از همین روی تمهیدات ویژه‌ای در نظر گرفته شده است تا به مشارکت کنندگان خارجی امکان دسترسی بدون نقص به بورس آتی شانگهای را بدهد که قراردادهای جدید در آن معامله می‌شود و شرکت‌های نفتی و معامله گران بزرگ بین المللی در ایجاد چارچوب نظارتی مورد نیاز مشارکت داشته اند. پکن به وضوح می‌خواهد پروژه انرژی حیاتی‌اش موفقیت‌آمیز باشد و احتمالاً برای جذاب‌تر کردن آن برای شرکت‌های نفتی خارجی تلاش زیادی خواهد کرد.

در همین راستا، مقامات چینی بین بورس آتی نفت شانگهای و بورس آتی طلا پیوندی ایجاد کردند تا به معامله‌گران خارجی و شرکت‌های نفتی تضمینی مناسب بدهند که چینی‌ها همیشه منصفانه عمل کنند. یعنی اگر به هر دلیلی تاجران خارجی نفت نتوانند یوان خود را از چین خارج کنند، همیشه می‌توانند طلا بخرند، شمش‌های طلا را تحویل بگیرند و  از کشور خارج شوند. این مکانیسم همچنین به عنوان پوششی در برابر کاهش ارزش یوان عمل می‌کند.

شاید برای اولین بار سال گذشته بود که مقامات چینی اعلام کردند در حال مذاکره با عربستان برای پرداخت بخشی از نفت خریداری شده به یوآن هستند. موضوعی که پس از سفر رییس جمهور این کشور به ریاض قوت گرفت. بطوریکه شی گفت که از این پس چین از یوان برای تجارت نفت، از طریق بورس نفت و گاز شانگهای استفاده خواهد کرد و از کشورهای خلیج فارس دعوت کرد تا وارد این مسیر شوند.

چین برای جلب رضایت کشورهای عربی خلیج فارس قول داد که «نفت خام  و گاز طبیعی را به شیوه‌ای ثابت و در مقادیر زیاد از شورای همکاری خلیج فارس وارد کند». پکن در پنج سال اخیر بزرگترین واردکننده نفت خام روی کره زمین بوده که نیمی از آن از شبه جزیره عربستان و بیش از یک چهارم از عربستان سعودی تامنی می‌شود. شاید ورود ناگهانی به این موضوع اندکی برای کشورهای عربی دشوار باشد، بنابراین پکن و شورای همکاری خلیج فارس به آرامی اما مطمئناً با هیاهوی صفر، پترویوان را اتخاذ خواهند کرد.

با این حال، هدف چینی‌ها بسیار فراتر از وضعیت سعودی و اماراتی است. پکن و مسکو به وضوح تشخیص داده‌اند که چگونه همه بازارها - نفت، بازارهای جهانی کالاها - به نقش دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره گره خورده است.  از همین روی پکن با پترویوآن دو هدف عمده را تعقیب می‌کند؛ نخست اینکه یکی از ابزارهای مهم واشنگتن را تضعیف و ابزارهای خود را در نظم چندقطبی جدید گسترش دهد. دوم، چینی‌ها از تحریم اقتصادی روسیه، ایران و ونزوئلا به این نتیجه رسیده‌اند که هر اندازه وابستگی بیشتری به دلار داشته باشند بیشتر در معرض تحریم‌های غرب هستند بنابراین به دنبال رهایی از آن هستند.

در مجموع، حرکت به سمت پترویوان مملو از خطرات عظیمی خواهد بود و در هر سناریوی جدی بازی‌های ژئواکونومیک، طبیعی است که پترودلار ضعیف به معنای پایان ناهار رایگان برای امپراتوری ایالات متحده است که برای بیش از پنج دهه عمل می‌کند. البته اثر تجمعی تلاش‌هایی کشورهایی مانند روسیه، ایران و ونزوئلا در استفاده روزافزون از ارزهای غیر دلاری مانند یورو، لیر، ریال، روبل، روپیه و یوان در توافق‌های تجاری دوجانبه، تسلط بی چون و چرای دلار بر بازارهای جهانی انرژی را از بین برده است.