نقش و ثبات منطقه ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران

در دوره دولت شهید ابراهیم رئیسی، ایران نفوذ و جایگاه خود را در صحنه جهانی گسترش داد و دیپلماسی خود را باتکیه بر اصول سه گانه «عزت، حکمت و مصلحت» در سیاست خارجه به پیش برد و دستاورد‌های قابل توجهی در این زمینه کسب کرد.
پس از شهادت ناگهانی رییس جمهور عزیز کشورمان و همراهانش در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ در اثر سانحه هوایی؛ این سوال مطرح می‌شود که آیا فقدان آقای رییسی و وزیر خارجه دولت سیزدهم حسین امیرعبداللهیان، خللی در سیاست خارجه و جایگاه منطقه‌ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران ایجاد خواهد کرد یا نه؟
این سوال به ویژه در سطح منطقه که نقش و جایگاه ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در راهبری محور مقاومت بر همگان معلوم است، دارای حساسسیت بیشتری است، خصوصا آنکه همچنان شاهد تنش‌ها و بحران‌های مختلف منطقه و در راس آن‌ها جنگ غزه می‌باشیم.

اصول سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران
طبق اصل یکصد و پنجاه و دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سیاست خارجی جمهوری اسلامی بر اساس نفی هرگونه سلطه‏‌جویی و سلطه‏‌پذیری، حفظ استقلال همه‏‌جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‏های سلطه‏‌گر و روابط صلح ‏‌آمیز متقابل با دول غیرمحارب استوار است.
همچنین در اصل یکصد و پنجاه و چهارم تصریح شده است که جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‏داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‏‌شناسد؛ بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‏های دیگر، از مبارزه حق‌‏طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌‏کند.
حمایت از آرمان فلسطین و به دنبال آن تشکیل محور مقاومت در منطقه و جهان طبق اصل ۱۵۴ قانون اساسی انجام شده و به عنوان یک اصل ثابت و لا یتغیر همچنان استمرار دارد و همه دولت‌ها از هر جناحی که باشند ملزم به اجرا و پیشبرد این اصل می‌باشند.
سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر سه اصل «عزت حکمت و مصلحت» است که در جامعه‌ی جهانی همان آرمانخواهی توأم با واقع‌بینی است. عزّت ملّی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن: این هر سه، شاخه‌هایی از اصلِ عزت، حکمت و مصلحت در روابط بین‌المللی‌اند. صحنه‌ی جهانی، امروز شاهد پدیده‌هایی است که تحقّق یافته یا در آستانه‌ی ظهورند: تحرّک جدید نهضت بیداری اسلامی بر اساس الگوی مقاومت در برابر سلطه‌ی آمریکا و صهیونیسم؛ شکست سیاست‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا و زمین‌گیر شدن همکاران خائن آنها در منطقه؛ گسترش حضور قدرتمندانه‌ی سیاسی جمهوری اسلامی در غرب آسیا و بازتاب وسیع آن در سراسر جهان سلطه.
اینها بخشی از مظاهر عزّت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمی‌آمد. (بخشی از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی- ۱۳۹۷)

دستاورد‌های دولت شهید رییسی در عرصه سیاست خارجه
شهید رئیسی در سطح روابط خارجی، به دنبال ایجاد روابط همکاری با همه کشور‌ها خصوصا در سطح منطقه بود. تهران علاوه بر حضور فزاینده در اتحاد‌های شرق، برای تقویت روابط خود با قدرت‌های بزرگ اوراسیا، یعنی چین و روسیه تلاش کرده است. جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب راهبرد کلان «نگاه به شرق» با وجود فشار سنگین تحریم‌های غرب، جمهوری اسلامی تلاش‌ها برای امضای توافق نامه‌های بزرگ با پکن و مسکو را تقویت کرد.
این اقدامات با امضای توافقنامه همکاری راهبردی ۲۵ ساله با چین در سال ۲۰۲۱ به ثمر نشست و همکاری‌های اقتصادی، نظامی و امنیتی را دربر می‌گرفت که اوایل سال ۲۰۲۲ در دولت آیت الله رئیسی اجرا شد.
او موفق شد روابط با پکن و مسکو را تا حد توسعه یافته‌تری ارتقا دهد. موضع منعطف او در قبال ایجاد پل با همه کشور‌ها همان چیزی بود که دستیابی به توافقی برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک بین تهران و ریاض در سال ۲۰۲۳، تحت حمایت چین، پس از هفت سال قطع رابطه را تسهیل کرد؛ و البته هدف او از تنش زدایی منطقه‌ای توسعه و تحکیم جبهه حامی فلسطین بود.
ایران در ژوئیه سال گذشته به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه منطقه‌ای به رهبری چین و روسیه پیوست. این کشور همچنین در ماه دسامبر به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به رهبری روسیه به توافقنامه تجارت آزاد کشور‌های عضو شوروی سابق، پیوست. در همین دوره ایران به عضویت کامل بریکس نیز درآمد.
ایران همچنین در دوران رییسی صادرات نفت خام به چین را با وجود تداوم تحریم‌های آمریکا علیه تهران، تقویت کرده و صادرات نفت ایران طی همین دوره از حدود ۴۰۰ هزار بشکه به بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسیده است.
فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب که از مسیر ایران، روسیه و هند را به هم وصل می‌کند، به دلیل اهمیت اقتصادی بین‌المللی موفقیت بیشتری برای کشور‌های ترانزیتی به ارمغان می‌آورد. روسیه نخستین محموله خود را از این کریدور جولای ۲۰۲۲ صادر کرد.
روسیه و چین نیز در همین دوران تقویت روابط نزدیکتر با ایران را در اولویت قرار دادند. روسیه در همین دوران همکاری نظامی بی سابقه‌ای با ایران داشت و از پهپاد‌های ایرانی به طور گسترده در جنگ اوکراین استفاده کرد.
در سطح منطقه، امضای توافق آشتی بین ایران و عربستان از دیگر دستاورد‌های دولت شهید رییسی بود که با وساطت چین در سال ۱۴۰۱ حاصل شد. این توافق در راستای سیاست توسعه روابط منطقه‌ای و اولویت رفع تنش با همسایگان انجام گرفت که شهید رییسی از ابتدای دولت خود آن را در پیش گرفته بود.
از طرفی، روی کار آمدن شهید رئیسی با پیشینه سیاسی اصولگرایی، نشان‌دهنده یک شوک قوی در رابطه با برنامه کاری مقاومت در داخل و خارج فلسطین بود. رئیسی از همان ابتدا ضمن اعلام حمایت قاطع دولت از آرمان فلسطین، مخالفت خود با اشغالگری و توسعه طلبی اسرائیل اعلام کرد و دستگاه دیپلماسی کشور را در این جهت توجیه و فعال نمود.
ایران از دیرباز همه اشکال حمایت از مقاومت فلسطین را شامل حمایت سیاسی و رسانه‌ای و تأمین مالی و تسلیحاتی را ارائه کرده بود؛ اما در دوران دولت شهید رئیسی این حمایت‌ها وارد مرحله تازه‌ای شد و این در حالی بود که کشور‌های عربی و اسلامی تمایلی به تسلیح فلسطینی‌ها نداشته و حداکثر با فاجعه مردم فلسطین اعلام همدردی نموده و یا از مقاومت فلسطین حمایت رسانه‌ای و گاه مالی به عمل می‌آورند.
شهید رییسی به جد راهبرد حمایت از مقاومت را در دستور کار واقعی سیاست خارجی خود قرار داد. وی در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ به همراه تعدادی از اعضای کابینه دولت سیزدهم به دمشق به عنوان اصلی‌ترین پایتخت حامی محور مقاومت بعد از جمهوری اسلامی ایران و کشوری که در همسایگی اراضی اشغالی قرار دارد سفر کرد. این در حالی بود که طی ۱۳ سال پیش از آن، هیچ مقامی از جمهوری اسلامی در این سطح چنین سفری انجام نداده بود. پیام این سفر این بود که مساله مقاومت و فلسطین اولویت اصلی دولت شهید رئیسی در سطح سیاست‌های منطقه‌ای می‌باشد.
اوج اهتمام و تلاش‌های شهید رئیسی مربوط به مرحله پس از عملیات طوفان الاقصی در ۱۵ مهرماه ۱۴۰۲ بود. پیگیری‌های شخص شهید رئیسی در دیدار‌های حضوری یا تماس‌های تلفنی با همتایان خود در کشور‌های اسلامی، منطقه، کشور‌های آسیایی، آفریقایی، آمریکای لاتین و اروپایی جهت پایان دادن به محاصره ضد بشری و نیز بمباران و کشتار مردم بی دفاع غزه و از همه مهم‌تر ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم این منطقه، در میان دولت‌های بعد از انقلاب بی نظیر بوده است.
جهان اسلام و بلکه آزادگان جهان مشتاق گفتمانی بودند که پس از عملیات طوفان الاقصی غالب گردد، در این میان، شهید رئیسی در میان همه رهبران عرب و مسلمان با حمایت صریح خود از عملیات طوفان الاقصی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در تاریخ متمایز بود. وی در نشست سران اسلامی و عربی در ریاض با ارائه یک طرح ۱۰ ماده‌ای به راهکارهایی، چون ایجاد صندوق حمایت از مردم غزه و نیز حمایت تسلیحاتی از آنان اشاره نمود. شهید رئیسی در جمع سران اسلامی و عربی و نیز در مناسبت‌های دیگر اعلام کرد که عملیات طوفان الاقصی در پاسخ به ظلمی است که مردم فلسطین در معرض آن قرار گرفته اند و این روند نهایتا به پایان رژیم صهیونیستی منجر می‌شود.

تداوم سیاست خارجی ایران پس از شهید رییسی
جهت‌گیری سیاست خارجی ایران بر مبنای مبانی انقلابی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی و نیز اصول قانون اساسی بوده و مقام معظم رهبری بر این سیاست‌ها اشراف کامل دارند. بنا بر این رییس جمهور و دولت پس از شهید رییسی قاعدتا در این مسیر حرکت کرده و در نتیجه نسبت به نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و بین الملل جای نگرانی و جود ندارد.
با نگاهی به سیاست ایران می‌توان دریافت که این کشور دارای مدیریت و رهبری یکپارچه است. البته در دوران ریاست جمهوری شهید رئیسی سه قوه در ایران به طور کامل هماهنگ شده و در نتیجه روند سیاست خارجه شتاب بیشتری یافت. به طور طبیعی، این روند پس از شهادت آیت الله رئیسی با قوت ادامه خواهد یافت و هر فردی که پس از شهید رئیسی به عنوان رئیس جمهوری ایران انتخاب شود، بازهم رویکرد‌ها و سیاست‌های شهید رئیسی را ادامه خواهد داد.
از طرفی، پرونده‌های حساس و بحرانی منطقه از جمله کشور‌های زنجیره مقاومت از افغانستان و عراق و سوریه گرفته تا لبنان و فلسطین و یمن به طور خاص در دست سپاه پاسداران شاخه نیروی قدس است و وظیفه دولت همراهی و حمایت دیپلماتیک در این حوزه‌ها می‌باشد. بنا بر این امور نهضتی و میدانی به ویژه پشتیبانی از مقاومت فلسطین متاثر از آمد و شد دولت‌ها نبوده و این پرونده‌ها کماکان با قوت پیگیری می‌شود.
در سطح بین الملل نیز با توجه به اقدامات مهمی که دولت شهید رییسی در دوره سه ساله خود به ویژه در چارچوب نگاه به شرق و رویکرد قطب بندی‌ها و تحولات نظم نوین جهان از غرب به شرق، تحقق بخشیده است؛ همچنان تداوم یافته و دولت جدید ایران خود را متعهد و ملزم به تثبیت این دستاور‌ها و بلکه توسعه آن خواهد دانست.