واکاوی علل، اهداف و نتایج نشست اضطراری ریاض

روز سه‌شنبه یازدهم نوامبر ۲۰۲۴، ریاض میزبان نشست اضطراری سران پنجاه‌وهفت کشور عربی و اسلامی با محوریت توقف تجاوزات رژیم صهیونیستی به غزه و لبنان بود. در جریان این نشست رهبران کشور‌های اسلامی مانند رجب طیب اردوغان، تمیم بن حمد آل الثانی، شهباز شریف و نجیب میقاتی شرکت کردند. نماینده جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس ریاض، محمد رضا عارف معاون اول رئیس جمهور بود. مهم‌ترین دستآورد اجلاس عربستان را می‌توان تاکید بر یکپارچگی سرزمین فلسطین تحت یک دولت واحد به پایتختی قدس شریف دانست. همچنین در پیش نویس قطعنامه اجلاس ریاض، رژیم صهیونیستی مسئول شکست مذاکرات آتش بس در لبنان و غزه معرفی شد و حاضران خواستار انتخاب سریع ریس جمهور لبنان، تشکیل دولت بر اساس قانون اساسی و اجرای کامل توافق طائف شدند.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با اشاره به تحریم تسلیحاتی و ممانعت از تجارت با تل‌آویو، وعده داد که اگر رژیم صهیونیستی همچنان به غزه و لبنان حمله کند، آنکارا تحریم‌های اقتصادی سخت‌تری علیه اشغالگران قدس وضع خواهد کرد. وی در ادامه خواستار پیروی سایر کشور‌ها از سیاست «بایکوت» رژیم صهیونیستی شد. چنین اظهاراتی در حال از سوی رهبر حزب «عدالت و توسعه» مطرح می‌شود که رهبر معظم انقلاب از نخستین روز‌های جنگ طوفان الاقصی از رهبران کشور‌های عربی- اسلامی خواستند تا ضمن معکوس سازی روند عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، کمپین تحریم اقتصادی باند تبهکار حاضر در فلسطین اشغالی را ایجاد و گسترش دهند.
بهترین سخنرانی اجلاس اخیر سران کشور‌های اسلامی، از سمت بشار اسد رئیس جمهور سوریه ایراد شد. اسد معتقد است با وجود خواست کشور‌های اسلامی برای توقف جنگ غزه، اما امروز تعداد بیشتر شهید فلسطینی و لبنانی وجود دارد. وی در ادامه خواستار توافق کشور‌های اسلامی بر سر «ابزار مقابله» با رژیم صهیونیستی شد. رئیس جمهور قانونی سوریه در ادامه به انتقاد از فرآیند نسل کشی در غزه پرداخت و اقدامات ارتش اسرائیل را نوعی پاکسازی نژادی نامید. براساس اخبار منتشر شده در رسانه‌ها اخیرا اسرائیل نامه‌ای برای اسد ارسال و وی را تهدید کرده است که اگر همچنان از مسیر سوریه، حزب الله لبنان تسلیح شود، صهیونیست‌ها وی را به مانند سایر رهبران مقاومت ترور خواهند کرد.
نقطه عطف نشست اضطراری ریاض را می‌توان سخنرانی محمد بن سلمان ولیعهد سعودی و دفاع وی از حاکمیت و تمامیت ارضی ایران دانست. محمد بن سلمان ضمن محکوم کردن حمله ۲۶ اکتبر اسرائیل به ایران، خواستار مهار رژیم صهیونیستی از سوی جامعه جهانی شد. چنین بیاناتی از سوی ولیعهد سعودی بازتاب منفی در رسانه‌های عبری پیدا کرده و سبب دلسرد شدن آنها نسبت به آینده عادی سازی روابط ریاض- تل‌آویو شده است. در نگاه مقامات اسرائیلی، آشکارسازی روابط با عربستان این فرصت را در اختیار آنها قرار خواهد داد تا در نظم امنیتی- اقتصادی خاورمیانه عربی ادغام شده و مسیر عادی سازی روابط این رژیم با سایر کشور‌های اسلامی هموار شود. موضع گیری اخیر محمد بن سلمان نشان داد که رژیم صهیونیستی نمی‌تواند به صورت همزمان قتل عام فلسطینی‌ها و کشتار مردم لبنان را پیگیری کند و در عین حال امیدوار به بهبود روابط با کشور‌های عربی باشد.
نقطه اختلاف تهران- ریاض، اما تفاوت دیدگاه دو کشور در خصوص راه‌حل نهایی برای مسئله فلسطین است. ریاض در ظاهر بر اجرایی شدن طرح ملک عبدالله که در سال ۲۰۰۲ ارائه شد، تاکید دارد. عربستان سعودی خواستار عملیاتی شدن ایده «دو دولت» براساس قطعنامه‌های شورای امنیت و تشکیل کشور فلسطین براساس مرز‌های ۱۹۶۷ است. نکته کلیدی آن است که در ظاهر سخن از طرح ملک عبدالله به میان می‌آید، اما در مقام گفتگو‌های سیاسی صحبت از دولت فلسطینی می‌شود که نه تنها دارای ارتش ملی نیست بلکه ابهامات جدی در خصوص پایتخت آن در آینده وجود دارد. برهمین اساس جمهوری اسلامی ایران و اعضای محور مقاومت هموار بر ایده «فلسطین؛ از تهر تا بحر» و برگزاری رفراندوم زیر نظر سازمان ملل به عنوان تنها راه‌وحل منصفانه در قبال مناقشه فلسطین تاکید کردند.
با وجود برخی موضع‌گیری امیدوارکننده از سوی سران کشور‌های اسلامی در قبال جنایت‌های رژیم صهیونیستی در غزه و لبنان، اما همچنان دولت‌های اسلامی نتوانستند به ابتکاری جامع برای تنبیه اشغالگران قدس دست پیدا کنند. واقعیت آن است که براساس تجربه هشت دهه اخیر تنها راه متوقف کردن رژیم آپارتاید صهیونیستی در منطقه، تکیه بر دو عنصر مقاومت مسلحانه و انزوای دیپلماتیک تل‌آویو است. عدم اجماع کشور‌های اسلامی بر سر اصل تنبیه متجاوز می‌تواند موجب افزایش گستاخی ارتش رژیم در مسیر کشتار غیرنظامیان و کودکان شود.