پیامدهای ازسرگیری روابط ایران و عربستان

به دنبال سفر بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران به پکن، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران از روز دوشنبه پانزدهم اسفندماه ۱۴۰۱ باهدف پیگیری توافقات «آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی»، مذاکرات فشرده‌ای را به‌منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات تهران ریاض با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد. در پایان این مذاکرات در روز جمعه نوزدهم اسفندماه ۱۴۰۱، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و عضو دفتر سیاسی کارگروه مرکزی حزب کمونیست و رئیس گروه مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.

در متن این بیانیه سه‌جانبه آمده است: نظر به حمایت رئیس‌جمهوری خلق چین مبنی بر حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، بر اساس اصل حُسن هم‌جواری و باتوجه‌به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور ایران و عربستان به حل‌وفصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تأکید بر پایبندی هر دو کشور بوده به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحده و منشور سازمان‌های همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیئت‌های جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند. همچنین در این بیانیه نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی مراتب سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به‌خاطر میزبانی گفتگوهای انجام شده درگذشته و همچنین از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت گفتگوهای انجام شده اخیر در این کشور و تلاش برای به‌ثمررسیدن آن تشکر کردند.

در این بیانیه سه‌جانبه خاطرنشان شدند: در نتیجه گفتگوهای انجام شده، ایران و عربستان توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را ازسرگرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند. براین‌اساس وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. در این بیانیه هر سه کشور ضمن اراده قاطع خود برای به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه اجرای توافقنامه‌های قبلی سال‌های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۰ در مورد همکاری‌های امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان توافق کردند.

دبیر شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران «امیر دریابان علی شمخانی» پیش از اعلام توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط دوجانبه، طی تماس تلفنی با نخست‌وزیر عراق از زحمات آن کشور در میزبانی پنج دور گفتگوهای ایران و عربستان تشکر کرد و تلاش‌های انجام شده از سوی بغداد را در فراهم‌شدن زمینه دستیابی تهران و ریاض به توافق جدید بسیار ارزشمند عنوان کرد. شمخانی از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمة رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی کرد. در جریان مذاکرات فشرده «شمخانی» و «مساعد بن محمد العیبان» مسئولین نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی که از پانزدهم تا نوزدهم اسفند ۱۴۰۱ در شهر پکن پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شد، دو کشور توافق کردند که پس از هفت سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.

وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، «امیر عبدالهیان» و «فیصل بن فرحان» اعلام آمادگی خود را برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک دو کشور اعلام نمودند. «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران: بازگشت روابط طبیعی بین ایران و عربستان ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد. «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان گفت: کشورش آماده گفتگو با ایران در تلاش است راهی برای بهترین شیوه برای حل اختلافات میان دو کشور پیدا کند.

دولت‌های عمان و عراق به ازسرگیری روابط میان تهران و ریاض واکنش دادند؛ وزارت خارجه عمان در واکنش به ازسرگیری روابط ایران و عربستان اعلام کرد: امیدواریم که ازسرگیری روابط میان عربستان و ایران در تقویت ارکان امنیت و ثبات منطقه سهیم باشند. وزارت خارجه عراق نیز اعلام کرد ما از توافق میان عربستان برای گشودن روابط جدید دیپلماتیک استقبال می‌کنیم.

سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان نیز در یک سخنرانی گفت که تحول به وجود آمده در خصوص روابط ایران و عربستان خوب است به ضرر ملت‌های منطقه نخواهد بود؛ بلکه به سود آنان است.وی تأکید کرد که نزدیکی روابط تهران و ریاض اگر مسیر طبیعی خود را طی کند، می‌تواند افق‌های جدیدی در منطقه و لبنان ایجاد کند. محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله و رئیس هیئت مذاکره‌کننده یمن نیز در واکنش به توافق ایران و عربستان گفت که منطقه به بازگشت روابط طبیعی میان کشورهایش نیازمند است تا از این طریق امت اسلامی امنیت ازدست‌رفته خود به دلیل دخالت‌های خارجی و در رأس آن دخالت‌های صهیونیستی و آمریکایی را پس بگیرد.

انور قرقاش، وزیر مشاور امارات در امور خارجه نیز گفت: از توافق ایران و عربستان برای بازگشت روابط استقبال می‌کنیم و از نقش چین در این زمینه تمجید می‌کنیم. امارات به اهمیت روابط مثبت و گفت‌وگو میان کشورهای منطقه و تقویت مفهوم حسن هم‌جواری و ایجاد زمینه مشترک برای ساخت آینده‌ای باثبات‌تر ایمان دارد. وزارت خارجه عمان هم در بیانیه‌ای در واکنش به ازسرگیری روابط ایران و عربستان اعلام کرد: امیدواریم که ازسرگیری روابط میان عربستان و ایران در تقویت ارکان امنیت و ثبات منطقه سهیم باشد. همچنین «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر نیز در گفت‌وگوی تلفنی با امیر عبداللهیان شکل‌گیری تحول جدید در روابط بین ایران و عربستان سعودی را تبریک گفت.

آنچه که مسلم است این که توافق ایران و عربستان خشم رژیم صهیونیستی را برانگیخته است و توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک، خشم سیاستمداران و مقامات رژیم صهیونیستی را به دنبال داشته است؛ «نفتالی بنت» نخست‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی خشم و ناراحتی خود را از توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط دوجانبه ابراز کرد، بنت گفت ازسرگیری روابط عربستان وایران تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران به شمار می‌رود. وی افزود این توافق شکست کوبنده و بزرگی برای دولت نتانیاهوست که سهل‌انگاری سیاسی و ضعف عمومی و نزاع و درگیری داخلی در دولت اسرائیل را نشان می‌دهد. «لاپید» نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی توافق ایران و عربستان را شکست سیاست خارجی این رژیم توصیف کرد. «یائیرلاپید» در واکنشی به توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط تأکید کرد که این توافق شکستی تمام برای رژیم صهیونیستی است. وی با انتقاد از سیاست‌های نتانیاهو گفت که این توافق دیوار دفاعی منطقه‌ای که علیه ایران ساخته‌ بودیم را ویران کرد. وی گفت که توافق تهران و ریاض خطری برای سیاست خارجی اسرائیل است. «یولی اولشتاین» رئیس گروه امور خارجه و امنیت کنست رژیم صهیونیستی در باره ازسرگیری روابط میان ایران و عربستان گفت: دنیا متوقف نمی‌شود و ما اینجا سرگرم کشمکش بر سر قدرت هستیم. وی افزود: ایران و عربستان هم اکنون درباره ازسرگیری روابط توافق کردند و این هم اکنون بدترین وضعیت برای اسرائیل وجهان آزاد است! «اولشاین» گفت: هم اکنون زمان نشستن دور یک میز و حل اختلافاتمان رسیده است تا علیه تهدید موجودیتی ما متحد باشیم.

اعلام خبر احیای مجدد روابط ایران و عربستان درست یک روز بعد از مصاحبه سفارشی و کاملاً تبلیغاتی بنیامین نتانیاهو با شبکه ایران اینترنشنال عملاً یک پاتک قوی خبری و رسانه‌ای بود و اثرات موجی این توافقات تا مدت‌ها بر منطقه سایه خواهد افکند. «کان عبری»، بلایی که امروز سر ما آمده است تقصیر آمریکاست. زمانی که انصارالله یمن به آرامکو حمله کرد آمریکایی‌ها هیچ کاری نکردند. عربستان هم متوجه شد که تنها راه امنیت کشورش توافق با ایران است؛ بدترین اتفاقی که می‌توانست در این زمان رخ دهد همین است. «منابع عبری» ائتلاف اسرائیل علیه ایران فروپاشید اکنون حتی آمریکا هم به اسرائیل اهمیت نمی‌دهد!!! «بن‌کاسپیت» روزنامه‌نگار مشهور اسرائیلی با انتشار سخنان نتانیاهو در مراسم آغاز به کار دولتش به توافق ایران و عربستان واکنش نشان داد و در واکنش به خبر احیای روابط ایران و سعودی خطاب به نتانیاهو نوشت"عربستان را تو به آغوش ایران انداختی! "

خبر توافق نهایی ایران و عربستان برای احیای روابط دوجانبه پس از هفت سال، نشان‌دهنده تغییراتی بزرگ در مناسبات منطقه و رویدادهای جهانی است. «نیویورک‌تایمز» همکاری ایران و عربستان سعودی برای احیای روابط را منجر به یک تغییر اساسی در خاورمیانه تفسیر نموده است. نکته قابل‌توجه در این مذاکرات، حذف ایالات متحده امریکا از جایگاه پدرخواندگی روابط کشورهای منطقه و نقش فعال دو کشور بعلاوه چین در احیای روابط میان ایران و عربستان است. این توافق مهم در شرایطی به‌دست‌آمده که طی ماه‌های گذشته امریکا با میدان‌داری رژیم صهیونیستی حمایت‌های رسانه‌ای و جنگ روانی تلاش می‌کند که فضاسازی خاصی را در منطقه علیه ایران سامان دهد. در واقع توافق صورت‌گرفته یک شکست بزرگ برای رژیم صهیونیستی و سیاست امریکا مبتنی بر ایجاد شکاف و اختلاف در منطقه باهدف تضعیف جایگاه جمهوری اسلامی ایران به‌حساب می‌آید. حالا عربستان که همواره تلاش می‌شد به‌عنوان بازوی امریکا در منطقه برای فشار به ایران نمایش داده شود، به توافقی مهم برای احیای روابط دست‌یافته‌اند؛ توافقی که با ایستادگی ایران و تدبیر دقیق دولت جمهوری اسلامی مبنی بر تقویت سیاست همسایگی و حذف امریکا از فرایند شکل‌گیری آن به‌دست‌آمده است. احیای روابط ایران و سعودی در نتیجه میانجی‌گری چین باخت، باخت برای منافع آمریکا است. این نشان می‌دهد که سعودی‌ها به حمایت واشنگتن اعتمادی ندارند و ایران تبدیل به یک قدرت مطلق منطقه‌ای در هندسه نظم جدید جهانی شده است.

موضوع دیگر رابطه معنا دار احیای برجام و ازسرگیری روابط ایران و عربستان است؛ اگر رابطه ایران و عربستان به توافق اجرایی برسد به این معناست که ایران و آمریکا و ایران بر سر مواردی در خصوص احیای برجام به توافقاتی رسیدند. یعنی از یکسو ظاهر قضیه این است که توافق ایران و عربستان مستقل از مساله هسته‌ای است و در واقع یکی از  نگرانی‌های اصلی عربستان بحث هسته‌ای ایران است. سعودی‌ها در زمان اوباما هم خیلی هم تلاش کردند این توافق را به هم بزنند که در نهایت این توافق حاصل شد. اخیراً مواضعی که سعودی‌ها نسبت به بحث هسته‌ای داشتند استقبال از توافق بود و از مواضع سفت و سخت قبلی خودشان مقداری انعطاف نشان دادند و به این نتیجه رسیدند که توافق هسته‌ای با ایران به ثبات منطقه می‌تواند کمک کند و از توافق استقبال ‌کردند. با توجه به سفر گروسی به تهران و نشانه‌های مثبت این سفر که بی تاثیر نبود، حتما سعودی‌ها علامت و پیام مثبتی را از طرف مذاکرات هسته‌ای دریافت کردند که حاضر شدند در این مقطع عادی‌سازی روابط خود با ایران را اعلام کنند.

توافق بین ایران و عربستان می تواند تأثیری مهم در روابط بین ایران و سایر همسایگان بگذارد، عربستان یک کشور کلیدی در جهان اسلام و هم در جهان عرب است. حالا که این توافق حاصل شده می‌تواند زمینه‌ای را فراهم کند که کشورهای دیگر منطقه خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس هم روابط‌شان را با ایران بهبود ببخشند، تنش‌ها کم شود و حتی منجر به برقراری روابط ایران با برخی از آن کشورها هم شود. دلیل دیگر این است که خود سعودی‌ها هم در سیاست‌های منطقه‌ای خود آن نتایجی را که می‌خواستند نگرفتند و می‌دانند اگر شرایط ادامه پیدا کند، به ضرر آنهاست و این نشان می‌دهد که به نوعی در سیاست خارجی‌شان تجدیدنظر می‌کنند و عملگرایی را دنبال می‌کنند.

به طور کلی این تحول مهم را در چند محور می‌توان رصد کرد:

• در منطقه خاورمیانه، ایران و عربستان دو کشور مهم هستند که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های سرزمینی، منابع نفت و گاز، موقعیت‌های استراتژیک، در کل منطقه و حتی فرامنطقه تأثیرگذارند. وجه مشترک اسلامی که عامل مهمی برای تحکیم پیوندهای برادری میان دو ملت ایران و عربستان می‌تواند باشد، در شرایطی که دو کشور دارای روابط حسنه باشند برای برقراری ثبات در منطقه بسیار کارساز خواهد بود. در سال‌های اخیر زیان‌های زیادی به منافع دو ملت و ثبات منطقه وارد کرد و ازسرگیری روابط میان تهران و ریاض قطعاً می‌تواند مانع وارد شدن زیان بیشتر شود و حتی جبران مافات کند.
• یکی از عوارض منفی استمرار خصومت میان ایران و عربستان، استمرار جنگ یمن است. دو کشور ایران و عربستان در یمن نفوذ دارند و روابط حسنه میان این دو کشور می‌تواند به پایان یافتن این جنگ خانمان‌سوز کمک کند. جمهوری اسلامی ایران در طول‌ سال‌های دهه 90 تلاش‌های زیادی برای پایان دادن به جنگ یمن به عمل آورد ولی توفیقی به دست نیاورد. مانع اصلی، قطع بودن روابط دو کشور بود. ادامه این جنگ، علاوه بر اینکه به ملت مظلوم یمن زیان‌های جانی و مالی زیادی وارد می‌کرد، موجب سوء‌استفاده بعضی کشورهای منطقه برای دست‌ اندازی به بخش‌هائی از مناطق سرزمینی یمن و منابع سرشار آن نیز می‌شد. این سوء‌استفاده حتی برای رژیم صهیونیستی نیز امکان طمع‌ورزی به بعضی مناطق یمن از جمله جزیره سقطری را فراهم ساخت و راه را برای نفوذ صهیونیست‌ها در یمن هموار کرد. ازسرگیری روابط میان ایران و عربستان می‌تواند به این دست‌اندازی‌ها و طمع‌‌ورزی‌ها هم پایان دهد و یمن را از تمام گزندهای جانی و مالی و سرزمینی نجات دهد.
• جلوگیری از نفوذ روزافزون صهیونیست‌ها در امور مختلف منطقه از جمله امور امنیتی، سیاسی اطلاعاتی و فرهنگی، می‌تواند از نتایج ازسرگیری روابط ایران و عربستان باشد. درست است که آمریکا و بعضی کشورهای اروپائی با حمایت از رژیم صهیونیستی تلاش می‌کنند نفوذ صهیونیسم را در منطقه افزایش دهند و یا حداقل برای استمرار حیات غاصبانه رژیم نامشروع صهیونیستی زمان بخرند، ولی این تلاش آنها در زمانی که ایران بتواند از ظرفیت‌های موجود در روابط خود با عربستان و سایر کشورهای منطقه استفاده کند، اگر بی‌اثر نشود قطعاً کم‌اثر خواهد شد. جمهوری اسلامی ایران باید به مدد تحکیم روابط با کشورهای عربی و اسلامی، مانع افزایش نفوذ رژیم نامشروع صهیونیستی در منطقه شود.
• یکی دیگر از محورهای مهم مرتبط با روابط ایران و عربستان، تنش‌زدایی در منطقه است. ملت‌های منطقه در یک دهه اخیر رنج‌های فراوانی را از ناحیه ناامنی‌های پدید آمده در اثر فقدان روابط حسنه میان کشورهای خاورمیانه تحمل کردند. رشد تروریسم، تیره شدن روابط سوریه با کشورهای عربی، ناامنی‌های درازمدت در عراق و لبنان و افغانستان همگی از تیرگی روابط میان کشورهای عربی و اسلامی منطقه ناشی شده است. از این تیرگی‌ها آمریکا و رژیم صهیونیستی سود می‌برند و زیان‌های کلانی متوجه ملت‌های مسلمان می‌شود که مهم‌ترین آنها ناامنی و برادرکشی است. ازسرگیری روابط ایران و عربستان، می‌تواند گام مهمی در جهت ثبات و امنیت منطقه باشد و تحولات مثبتی را برای منطقه رقم بزند.