پیام رزمایش دریایی مشترک ایران، چین و روسیه

رزمایش مرکب کمربند دریایی چهارمین دور از رزمایش های مشترک ایران، چین و روسیه در آب‌های منطقه دریای عمان و شمال اقیانوس هند است. در این رزمایش آبی یگان‌ها و شناورهای رزمی به تمرین مشترک برای مقابله با تهدیداتی همچون دزدان دریایی یا حملات تروریستی پرداختند. سخنگوی این رزمایش هدف اصلی از این مانور نظامی را تقویت امنیت منطقه و تجارت دریایی عنوان کرد؛ با این حال به نظر می‌رسد این رزمایش دارای پیام‌ها و اهداف بسیار بزرگتری در سطح ژئواستراتژیک باشد. در حالی که آمریکا با ایجاد اتحادهای منطقه‌ای به دنبال مقابله با قدرت‌های تجدید نظرطلب است؛ حال باید آماده رویایی با بلوکی واحد در برابر خود باشد. اگر ناوگان پنجم آمریکا در سواحل جنوبی خلیج فارس مستقر است، در سوی مقابل اتحاد سه‌گانه ایران- چین- روسیه سراسر کرانه شمالی خلیج فارس تا دریای عمان را پوشش می‌دهد. به عبارت دیگر ما شاهد نوعی موازنه در آب‌های منطقه در برابر قدرت‌های جهانی هستیم. برهمین اساس در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا به بررسی پیامدها و اهداف رزمایش مرکب کمربند دریایی جمهوری اسلامی ایران، چین و روسیه در آب‌های اقیانوس هند بپردازیم.

ایجاد موازنه دربایی در برابر محور ضدایرانی

یکی از اهداف اعلامی ارتش آمریکا برای توجیه حضور مستقیم نظامی در منطقه خلیج فارس تضمین شریان تجارت و انرژی منطقه به بازارهای جهانی است. طی سال‌های اخیر اما با افزایش خودکفایی آمریکا در زمینه تامین انرژی و تغییر نقطه تمرکز این کشور از منطقه خاورمیانه به شرق آسیا، واشنگتن تصمیم گرفته است تا با ایجاد بلوک جدید منطقه‌ای متشکل از کشورهای عربی و رژیم صهیونسیتی به صورت مستقیم و غیر مستقیم امنیت ملی ایران را تهدید کند. پیشبرد این طرح که در قالب نشست‌های دوره‌ای النقب دنبال می‌شود؛ به دنبال ایجاد سیستم یکپارچه پدافندی در برابر توان موشکی- پهپادی مقاومت در سراسر منطقه است. یکی از جلوه‌های این اتحاد نانوشته برگزاری رزمایش های مشترک دریایی- هوایی در محدود دریای سرخ، خلیج عدن و اقیانوس هند است. در این رزمایش ها آمریکا با آزمایش انواع ناوچه‌ها و شهپادهای مبتنی بر هوش مصنوعی به دنبال ایجاد اخلال در مسیر کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌های ایرانی در منطقه است. در پاسخ این اقدامات تحریک آمیز، نیروی دریایی ارتش و سپاه پاسداران با حضور دو قدرت جهانی یعنی روسیه و چین اقدام به برگزاری رزمایش مشترک دریایی در محدوده آب‌های شمالی اقیانوس هند کرده است تا از این طریق نوعی موازنه در برابر این محور ضدایرانی ایجاد کند.

تداوم شریان تجارت جهانی

در دوران جنگ سرد غرب در رقابت ژئوپلیتیکی با شوروی سابق موفق شد تا با استفاده از اهرم اقتصاد این قدرت جهانگیر را تضعیف و به زانو درآورد. حال در دوران جدید چینی‌ها برخلاف روس‌ها با ثبت ۱۷ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی دارای اقتصادی قدرتمند برای مقابله با هژمونی کشورهای حوزه یورو آتلانتیک است. برای این قدرت آسیایی منطقه اقیانوس هند از دو جهت دارای اهمیت است. نخست آنکه بیش‌ از ۷۰ درصد نیاز به انرژی چین از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود و دوم آنکه این کشور بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار در حوزه خلیجی سرمایه کرده و این موضوع سبب می‌شود تا پکن اولویت سیاسی- امنیتی خاصی برای این منطقه قائل شود. همچنین یکی از مسیرهای اصلی طرح «یک کمربند- یک جاده» از این منطقه عبور می‌کند و چینی‌ها در برخی بنادر منطقه مانند بندر شهید بهشتی ایران، الدقم عمان یا جبل علی امارات سرمایه گذاری های قابل توجهی انجام دادند.

برخی کارشناسان معتقدند که اساس میانجی‌گری پکن میان ایران- سعودی نیز با هدف کاهش تنش ها در منطقه و محافظت از سرمایه‌گذاری‌ها این کشور در منطقه صورت گرفته است. حال برگزاری رزمایش مشترک دریایی چین با ایران و روسیه حامل این پیام به آمریکا است که چین برای محافظت از منافع خود در منطقه اراده جدی دارد و در صورت لزوم از قوه قهریه علیه اهداف متخاصم استفاده خواهد کرد. همچنین به نظر می‌رسد پکن قصد دارد تا حضور نظامی آمریکا در دریای چین جنوبی را با افزایش حضور در مناسبات امنیتی منطقه ایندوپاسفیک پاسخ دهد. لازم به ذکر است که چینی‌ها به دنبال برگزاری رزمایش های مشابه  با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس همچون پادشاهی سعودی هستند.

بازگشت روسیه به رقابت دریایی در اقیانوس هند

پیش از فروپاشی دیوار برلین، شوروی یکی از قدرت‌های آبی تاثیر گذار در حوزه اقیانوس هند ‌و‌ خلیج عدن محسوب می‌شد. ناوگان روس‌ها در رقابت با آمریکا سعی داشت تا نوعی موازنه امنیتی برای تامین امنیت شاهراه‌های اقتصادی به نفع متحدان خود دنبال کند. پس از شکل‌گیری روسیه نوین، مسکو از روند رقابت‌های جهانی به حاشیه رفت و دیگر تهدید جدی برای ناوگان دریایی آمریکا محسوب نمی‌شد. با روی کارآمدن نئو اوراسیانیست‌ها در کاخ کرملین به تدریج سیاست احیای توان نظامی روسیه برای رقابت ژئوپلیتیکی با آمریکا در دستور کار قرار گرفت. برهمین اساس ناوگان دریایی روسیه حضور خود را در دریای مدیترانه، دریای بالتیک، دریای سرخ، اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس افزایش داد.

حضور روسیه در رزمایش مشترک دریایی با ایران و چین حامل این پیام به آمریکا است که مسکو پس از گسترش روابط با تمام کشورهای حوزه خلیج فارس، حال به دنبال افزایش حضور مستقیم نظامی در مناسبات امنیتی این منطقه است. با آنکه روس‌ها در حوزه اقتصادی حرف زیادی برای گرفتن ندارند و اساسا رقیب حوزه خلیج فارس در بحث انرژی محسوب می‌شوند، اما گسترش روابط  مسکو و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (و ایران) در زمینه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای، بومی‌سازی تسلیحات راهبردی همچون موشک‌های هسته‌ای، فروش سامانه‌های پدافندی و جنگنده‌های نسل چهار سبب شکل‌گیری اتحادی نوظهور در منطقه شده است. حال روسیه با حضور نظامی مستقیم در منطقه اقیانوس هند وارد مرحله جدیدی از رقابت با آمریکا شده است.

بهره سخن

با عبور بخش عمده‌ تجارت جهانی از آب‌های آزاد، اهمیت حفظ امنیت اقیانوس‌ها، دریاها، تنگه‌ها و شاهراه‌های بین‌المللی بیش از پیش احساس می‌شود. برگزاری رزمایش مشترک کمربند دریایی ایران، چین و روسیه ضمن نشان دادن تعهد قدرت‌های تجدیدنظر طلب به حفظ امنیت تجارت جهانی، حامل سیگنال‌های انفرادی به رقبای منطقه‌ای و جهانی بود. در نظم سیال کنونی قدرت‌های نوظهور به دنبال ایجاد موازنه با غرب در حوزه‌های مختلف اقتصادی، نظامی ‌و امنیتی هستند. حضور مستقیم نظامی در آب‌های منطقه خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند جلوه جدیدی از برخورد میان قدرت‌های جهانی است. در این میان پیوستن ایران به این «بازی بزرگ» نشان دهنده افزایش وزن ژئوپلیتیکی تهران در مناسبات بین‌المللی ارزیابی می‌شود.