روسیه و تعلیق طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی

دادگاه عالی روسیه روز پنج‌شنبه، ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ (۱۷ آوریل ۲۰۲۵)، بنا به درخواست دادستانی کل و موافقت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور، فعالیت‌های گروه طالبان را به حالت «تعلیق» درآورد. (دادگاه عالی روسیه هنوز طالبان را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج نکرده، بلکه تعلیق کرده است. در واقع، طالبان همچنان در این فهرست قرار دارد و هرگونه اشاره به حذف نام آن از این فهرست نادرست است.) این در حالی است که روسیه از سال ۱۳۸۲، طالبان را به عنوان یک سازمان «تروریستی» می‌شناخت. به نظر می‌رسد این اقدام دادگاه عالی روسیه با هدف تسهیل روابط دوستانه مسکو با حکومت کنونی افغانستان صورت گرفته است. دفتر دادستانی کل روسیه در سال گذشته نیز خواستار تعلیق نام طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی شده بود و در آذرماه ۱۴۰۳، رئیس‌جمهور روسیه با امضای قانونی، اجازه این کار را صادر کرده بود.

نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، تغییر رویکرد احتمالی دونالد ترامپ نسبت به روسیه است. در حالی که رویکرد دولت جو بایدن در قبال روسیه تقابلی بوده، دونالد ترامپ تمایل بیشتری به تعامل با پوتین رئیس جمهور روسیه نشان داده است. به نظر می‌رسد دست برتر روسیه در جنگ اوکراین، یکی از عوامل مؤثر در این تغییر رویکرد باشد. اوکراین با وجود دریافت کمک‌های گسترده از آمریکا و اروپا، نتوانسته مناطق از دست رفته را بازپس بگیرد. شرط اصلی پذیرش اوکراین در ناتو، توانایی مقابله و پیروزی بر روسیه بود، نه شکست. ترامپ با در نظر گرفتن هزینه‌ها و منافع، از مذاکره با روسیه سخن گفته است.

اما وضعیت در افغانستان تا حد زیادی متفاوت است. با وجود خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، نفوذ و توانایی‌های اطلاعاتی آمریکا در این کشور همچنان از روسیه بیشتر است. در سه سال اخیر، روسیه بیشترین تعاملات را با حکومت طالبان داشته است، اما نمی‌خواهد آمریکا و غرب در افغانستان دست برتر را داشته باشند و با هرگونه اتحاد یا همکاری راهبردی میان طالبان و آمریکا مخالف است.

به همین دلیل، روسیه همزمان با مذاکرات مستقیم طالبان و آمریکا در دوحه و ابوظبی، ابتکار «فرمت مسکو» را راه‌اندازی کرد و خواستار مشارکت همه گروه‌های قومی، مذهبی و سیاسی در ساختار قدرت افغانستان شد. پس از تسلط مجدد طالبان بر کابل در مرداد ۱۴۰۰، رویکرد روسیه همواره بر تشکیل یک حکومت فراگیر ملی در افغانستان تأکید داشته است. مسکو همچنین تلاش کرده تا نشست‌های «فرمت مسکو» را به موازات نشست‌های دوحه با مدیریت سازمان ملل متحد برگزار کند.

با این حال، شواهد نشان می‌دهد که طالبان تمایل بیشتری به برقراری ارتباط با آمریکا دارد تا روسیه. نشست‌های علنی و غیرعلنی حکومت طالبان نیز این موضوع را تأیید می‌کند. در این میان طالبان به خوبی توانسته‌اند با هر دو محور آمریکا و روسیه روابط خود را تنظیم کنند.

هرچند روسیه پس از خروج آمریکا از افغانستان و به قدرت رسیدن طالبان، این اتفاق را شکستی برای ایالات متحده تلقی کرد، اما با توجه به نگرانی‌های خود، شرایط خاص افغانستان و رویکرد‌های تهدیدآمیز آمریکا در حمایت از گسترش تروریسم، تعاملات و حمایت‌های خود را از حکومت طالبان به تدریج افزایش داد. اکنون نیز با «تعلیق» نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی، تلاش می‌کند تا وضعیت را به نفع خود مدیریت کند. این در حالی است که تغییر چندانی در رفتار حکومت طالبان در مورد موضوعاتی متعدد از جمله تشکیل حکومت فراگیر، حق تحصیل دختران، حقوق سیاسی و مذهبی سایر اقوام و... مشاهده نشده است.

در هر حال مسکو از سال ۱۴۰۰ تاکنون گام‌هایی را برای عادی‌سازی روابط با حکومت طالبان برداشته است. اما واقعیت این است که روسیه نمی‌خواهد افغانستان به بهانه مبارزه با تروریسم به متحد آمریکا تبدیل شود و از ارتباطات و همکاری‌های پنهان میان آمریکا و طالبان نگران است.

به طور کلی، روسیه ملاحظات امنیتی و سیاسی خاص خود را در مورد گروه‌های تروریستی دارد. مهمترین ملاحظات امنیتی منطقه‌ای روسیه، «نگرانی از گسترش تروریسم بویژه داعش به کشور‌های آسیای مرکزی» و «حفظ ثبات در مرز‌های جنوبی» است. در عین حال روسیه تلاش می‌کند تا با «افزایش نفوذ منطقه‌ای»، «به چالش کشیدن نظم جهانی تحت رهبری آمریکا» و «ایجاد توازن در روابط با کشور‌های منطقه»، نقش فعالی در تحولات سیاسی آینده افغانستان داشته و از تحولات غیرمنتظره و غافلگیرکننده در امان باشد. در نهایت نمی‌توان کتمان کرد که خروج طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی، می‌تواند به معنای به رسمیت شناختن ضمنی این گروه باشد که ممکن است با منافع روسیه در منطقه چندان سازگار نباشد.